Een God met twee gezichten: geweld in het Oude Testament

Vorige week kwam ik dit filmpje tegen: "Heeft God twee gezichten?" Wilkin van der Kamp stelt hier de interessante vraag of God twee gezichten heeft. In het Oude Testament is Hij streng en gewelddadig. In het Nieuwe Testament leren we Hem kennen als een God van liefde. Heeft God twee gezichten? Of heeft het Oude Testament afgedaan en is God een andere God geworden in het Nieuwe Testament?

God is onveranderlijk

Het zijn vragen zo oud als het Christendom zelf. Al in de vroege kerk werd met dit thema geworsteld. Als God één is en onveranderlijk, hoe moeten we dan omgaan met die God van geweld in het Oude Testament? Hoopvol wachtte ik op het filmpje van de week erna, waarin Wilkin het antwoord bekend zou maken. Hier vind je dat filmpje. 

En helaas kwam hij niet verder dan het antwoord : God is liefde, maar Hij is ook heilig. En zijn liefde kan nooit tegen zijn heiligheid in gaan. God heeft een hekel aan de zonden. Dus grijpt God in. Hardhandig. En in zijn heiligheid, in zijn God-zijn, mag Hij dat. Het is de spanning tussen liefde en heiligheid. De God die zo anders is dat we hem daarin niet kunnen begrijpen…..

Vragen stellen

Jarenlang heb ik mezelf tevreden gesteld met dat antwoord. God mag hardhandig optreden en zelfs geweld gebruiken, als de mensen niet naar hem luisteren. Totdat, ja, totdat ik mezelf vragen durfde te stellen, die ik lang onder het tafelkleed stopte.

God vermoordt soms hele volken. Hij vermoordt ook kleine kinderen. En dat praat ik goed door te zeggen, dat God dat in zijn God-zijn mag? Mag God onschuldige mensen afslachten? Mag God mensen vermoorden omdat ze niet luisteren? Laat ik de lijn even verder trekken. Als God dat mag, dan wordt het eenvoudig voor zijn volgelingen hetzelfde te doen. Als mensen niet luisteren, dan mag er in de naam van God opgetreden worden, buitengesloten worden, gehaat worden of zelfs gemoord. Ja, in de naam van God wordt er heel wat gemoord op aarde. Niet zo gek als God dat zelf ook doet, toch?

Oog om oog?

Er is iets vreemds aan de hand. In het Nieuwe Testament komt Jezus, de Zoon van God, ons vertellen hoe we waarlijk mens kunnen zijn. In Hem kunnen we God zien. En wat preekt Hij? Vergeving, vijanden lief hebben, naastenliefde. Als dit is wat God van ons vraagt om waarlijk mens te zijn, wat Jezus ons preekt, hoe kan God dan vijanden haten en mensen ombrengen die niet naar hem luisteren? Oog om oog was een revolutie, bepleit Wilkin. Niet zwaarder vergelden dan jou aangedaan is. Geen vergelding, zegt Jezus. Heb je vijanden lief. Keer je andere wang toe. Vergeld geen kwaad met kwaad. God is liefde. In Hem is geen spoor van duisternis. Dat was pas een revolutie!

Een God met twee gezichten?

Laten we ervan uitgaan dat we in Jezus werkelijk God ontmoeten. Dat er eenheid is tussen Vader, Zoon en Geest. Dat de God die Jezus laat zien ook onze God is. Dan blijft dat probleem van het geweld in het Oude Testament. Heeft God twee gezichten?

In tegenstelling tot Wilkin zeg ik resoluut “nee”. Hoe kan God ons vergeving leren, als Hij zelf boos wordt op mensen die hem niet op de juiste manier zouden volgen? Hoe kan een God van angst dezelfde God zijn als de God waar Johannes over spreekt? God is liefde. En de volmaakte liefde drijft angst uit.

Onderweg met God

Wat we lezen in het Oude Testament, en in de hele Bijbel, is hoe de mensen onderweg zijn met God. We zien een ontwikkeling van de mens die in meerdere goden geloofde maar zijn eigen God als oppermachtig beschouwde, naar een monotheïstische godsdienst. We zien hoe in een samenleving waar verhalen vertellen de manier was om over God te vertellen, een verschuiving plaatsvindt van de goden die mensen onderdrukken en uitbuiten en als speelbal gebruiken, naar een God die de mens schiep en zag dat deze goed was. We zien hoe mensen, zoals velen ook nu nog doen, de naam van God verbinden aan alles wat in hun voordeel is, als zegen, maar ook aan alles wat tegen hen werkt, als vloek. Pas later zien we het ontstaan van een duivel, als het kwaad dat ons verleidt en dat een eigen entiteit wordt. Kortom, we zien een godsbeeld onderweg. We zien een ontwikkeling. En dan komt Jezus. De hemel komt naar de aarde. God komt naar de mensen. En Hij laat ons een beeld van God zien, dat we nog niet kennen. Jezus komt niet om Gods beeld van ons te veranderen, maar ons beeld van God. We hebben God gemaakt als een god die we voor ons karretje kunnen spannen. Ieder die onze vijand is, is ook Gods vijand. Wij mogen kwaad vergelden, omdat God vergeldt. Wij mogen in naam van God mensen buitensluiten, omdat God dat ook doet. Maar Jezus vertelt de Joden, de Schriftgeleerden, de Farizeeërs die vastzitten in dat beeld dat de vijanden van Israël ook Gods vijanden zijn, dat de mensen die zich niet houden aan de reindheidsregels, de heiligheidsregels, tweederangs gelovigen zijn, dat ze een god met een Januskop hebben. Een god met twee gezichten. En dat ze vast zitten in hun eigen godsbeeld en oordeel. Wie anderen oordeelt, die zal zelf geoordeeld worden met zijn eigen oordeel. Ze zitten vast in een verkeerd godsbeeld. Ze zitten vast in hun offerlogica, een god die bloed vraagt als vergelding, als genoegdoening. Jezus spiegelt het hen met de woorden uit Jesaja “Barmhartigheid wil ik en geen offers.” Jezus spiegelt het hen in zijn handelen: hij plukt aren op de sabbat, geneest, en haalt hen er bij die in de ogen van de mensen in die tijd onrein zijn, vijanden van God. Want God heeft een ieder zo lief….. Nee, jouw “vijanden” zijn niet Gods vijanden. Heb je vijanden lief. Nee, jouw weg van vergelding is niet Gods weg. Vergeef wie jou iets heeft aangedaan.

Niets anders dan Licht!

Een God met twee gezichten? Ja, dat geloofden velen in die tijd en ook nu. Maar als je je theologie begint bij het kruis, bij Jezus die zich gewillig liet doden, door ons heilige geweld, in Gods naam, en ons daar vergaf voor die weg van geweld, die vrede wenste bij zijn opstanding, vrede en geen vergelding, als je daar begint, dan zie je dat God geen twee gezichten heeft, maar één. Genade en vrede zij U van God onze Vader! Genade, voor een ieder. Bevrijding, voor een ieder die zich durft over te geven aan de God van liefde. En dat is eng. Want je kunt je niet meer verschuilen achter Gods naam. Je staat in het volle licht, van de liefde. Genade, vergeving, barmhartigheid. Niets anders dan Licht!