"Zie je de ouderdom als epiloog van het levensverhaal waarin niet meer gebeurt dan dat op de belangrijkste thema's wordt teruggeblikt, of als finale waarin de wezenlijke lijnen van het levensverhaal tot hun voltooiing en climax komen?"
Uit: Zorg voor het verhaal, Ruard Ganzevoort en Jan Visser
Niets meer te beleven?
Bij mijn wekelijkse leesuurtje waarin
ik een stukje vakliteratuur bestudeer, kwam ik twee weken geleden deze
prikkelende vraag tegen. De hele week echode de vraag door mijn hoofd
tijdens de gesprekken. Toen iemand me deze week vroeg waarom ik
eigenlijk ouderenpastoraat deed -was dat een bewuste keuze of was ik
daar ingerold omdat ik “niets anders” kon krijgen?- voelde ik de
vraag zich nog meer opdringen. Het shockeerde me. Is dit hoe mensen erover denken, hoe er in de
samenleving over wordt gedacht? Een soort “restpastoraat”: Het
leven is toch voorbij. Daar is niets meer aan te beleven?
Kluwen van wegen
Laat ik eerst beginnen met het
beantwoorden van de vraag of ouderenpastoraat een bewuste keuze van me was. Ik kan daar volmondig "ja" op antwoorden. Ik heb zeer
bewust als specialisatie tijdens de opleiding gekozen voor
ouderenpastoraat en ik zou die keuze weer maken. Nu nog bewuster,
denk ik. Ouderen bezitten levenswijsheid en levenservaring. Het leven heeft hen velen
lessen geleerd. Door dat levensverhaal heen komen allerlei lijnen
samen. Door dat leven heen is ook geloof gevormd. Met vallen en
opstaan. Soms met pauzes. Soms met pieken, maar ook met diepe
duistere dalen. Soms standvastig koers gehouden, maar meestal tastend, zoekend,
twijfelend, dwalend. En al dwalend door de verhalen, waar ik naar mag
luisteren en over mag vragen, vinden we sporen, wegen waarop de
voeten mochten gaan. En al die wegen komen samen. Soms op wonderlijke
wijzen. En ergens in die kluwen van wegen, mogen we -samen- iets van God
ontdekken. Ik vind dat het mooiste dat er is.
Oma
Vaak denk ik terug aan de laatste jaren
van mijn eigen oma. Hoe ze op haar stoel zat. Veel meer kon ze niet
meer. En hoe ze het als haar taak zag om voor alle kinderen en
kleinkinderen te bidden. Pas vele jaren later besefte ik wat een
wijsheid en overgave daarin zichtbaar werd. Dat als het leven fysiek beperkt
wordt, je voldoening kunt vinden in het terugzien hoe alles
samenkomt. Hoe de nieuwe generaties opgroeien. Hoe het leven
doorgaat. Hoe haar leven tot een voltooiing kwam, maar hoe ze zich
daaraan over kon geven. Het in vertrouwen in Gods handen kon leggen,
dag na dag. Ik heb nog een middag mogen waken aan haar sterfbed. Ik
was toen 21. Ze reageerde niet meer. Maar ik heb nog tegen haar gepraat.
Voor haar gebeden. En het was goed. Het was bijzonder. Ik mocht een
glimp van het Licht zien in haar stervende gezicht.
De Ander en de Oneindige
"In de ander zien we de Ander." God, "de Oneindige", zien
in het gelaat van de Ander. Het was de filosoof Levinas die dit
centraal stelde in zijn denken. Ik mocht een tijd werken als
geestelijk verzorger voor gezondheidscentrum Levinas in
Rotterdam. In onze spreekkamer hing een poster met dit citaat van Levinas. Ik
werkte in die tijd ook als geestelijk verzorger in een verpleeghuis
voor dementerende ouderen. Er was een oude vrouw. Ze kon niet meer spreken. Reageerde ook nauwelijks meer op
mensen en zat urenlang voor zich uit te murmelen en schreeuwen. Ze staat voor mij symbool voor veel mensen die ik heb mogen ontmoeten op de PG (psychogeriatrie). Ik
nam haar vaak apart op de gang en zong dan Johannes-de-Heer-liederen voor haar en Psalmen in de oude berijming. “Veilig in Jezus armen” zong ik soms wel vier, vijf
keer achter elkaar. En dan gebeurde altijd dat wonder. Na een paar
keer reageerde ze als ik het woord “Jezus” zong en sprak ze het
soms zelfs mee. Haar ogen werden dan even helder. Er kwam vrede over haar. Opeens was ze er
weer even. Ook aan haar sterfbed zong ik. Dan werd ze rustig. Van
haar leerde ik dat diepe vertrouwen. Dat diepe geloof. Die diepe
overgave. Geen woord hebben we kunnen spreken samen. En toch. Toch
heb ik zoveel over God van haar geleerd. In het gelaat van de Ander
openbaart zich de Oneindige....
Geheim
De jaren dat ik zelf zo ziek was en het
leven uitzichtloos leek, heb ik veel gehad aan de levenslessen en
levenservaring van de ouderen waarmee ik gewerkt had. De dagen zijn
lang als je leven voornamelijk bestaat uit het zitten op een stoel en
je veel pijn hebt en geen zicht hebt op verbetering. Ik weet nog dat
ik een keer tegen mijn man zei: “Ik wil zo graag met iemand praten.
Iemand zeggen hoe ik me echt van binnen voel. Waar ik mee worstel.
Maar ook hoe ik God zo sterk ervaar dwars door deze pijn heen. Maar
ik vind niemand die het begrijpt. Die er iets van lijkt te snappen.”
Mijn man sprak toen de wijze woorden: “Neem een stoel, ga
gewoon buiten zitten en praat met jezelf. Je weet zelf wel welke
vragen je moet stellen.” Ik ben buiten gaan zitten. Niet een keer.
Heel vaak. Urenlang keek ik naar de bloemen, de vogels, de vlinders.
En ik probeerde die kern te vinden. Waar gaat het nu eigenlijk om?
Wat is de zin van het leven als je alleen nog op een stoel kan
zitten? En uiteindelijk vond ik die rust. Ik vond die overgave. Ik
vond dat oervertrouwen. Ik vond de liefde. De Liefde. Uiteindelijk
begreep ik hoe ik me in vertrouwen kon laten vallen in die diepe
Liefde. Zonder te weten waar ik uit zou komen. Ik begon iets te
begrijpen van dat geheim. Dat geheim dat ik ervoer aan het sterfbed
van mijn oma. Dat geheim dat ik ervoer als ik zong op de gang in het
verpleeghuis. Dat geheim dat ik vaak ervaar als ik met ouderen over hun
leven mag praten en dat me soms tot tranen toe kan roeren.
Overgave
Ik geloof dat we ouderdom oneindig veel te kort doen als we het alleen zien als een soort
terugblik op het leven. Deze fase is zoveel meer. Het is de finale
van het aardse leven waar we dwars door alle kronkelpaden die het
leven gegaan is heen, mogen komen tot een diep weten. Een diep
ervaren. Misschien wel te diep om daar woorden aan te geven. Te diep om het als buitenstaander te begrijpen. Maar ik
ben een gezegend mens dat ik mag luisteren, vragen mag stellen en
mag delen juist in de, soms woordenloze, diepte, soms vreugde en vaak
ook duisternis, die ouderdom brengt. Dat ik samen mag nadenken over levensvragen: over God, over vertrouwen, over einde en nieuw begin, over licht in het duister, over doel en zin, over
wegen die we niet begrijpen, maar soms zo wonderlijk dan toch weer
samenkomen, over overgave. Een overgave die tot stand kan komen dwars door alle diepe dalen en over hoge bergen door het leven heen. Niets meer te beleven in de ouderdom? Of is het misschien juist de tijd waar de mens meer van het Leven zelf mag gaan doorgronden?
